ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (İSGYS) Nedir? Belgelendirme Süreci Rehberi
Not: Çoğu kaynakta hatalı biçimde “ISO 45001 Kalite Yönetim Sistemi” ifadesi kullanılabiliyor. ISO 45001 bir kalite standardı değil, iş sağlığı ve güvenliği yönetimi (İSGYS) standardıdır. Kalite için karşılığı ISO 9001’dir.
ISO 45001, işletmelerin iş sağlığı ve güvenliği süreçlerini uluslararası düzeyde standardize etmesini sağlayan, 2018’de yayımlanmış bir yönetim sistemi standardıdır. Amaç; çalışanların güvenliğini artırmak, iş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek, yasal gerekliliklere sürdürülebilir uyum sağlarken İSG kültürünü kurum geneline yaymaktır. Standart; risk temelli düşünme, güçlü liderlik, çalışanların katılımı ve sürekli iyileştirme (PDCA) ilkelerine dayanır.
ISO 45001 Hakkında Sık Sorulan Sorular
ISO 45001 zorunlu mudur?
Genelde gönüllülük esasına dayanır; ancak birçok tedarik zinciri ve ihalede belge şartı aranır. Yasal uyumu sistemli hale getirdiği için tercih edilir.
Belgelendirme süresi ne kadar?
Hazırlık seviyesine bağlıdır. Çoğu işletmede 2–3 ay hazırlık + birkaç günlük denetimle sonuçlanır.
KOBİ’ler için uygun mu?
Evet. Süreç ölçeklenebilir; sade dokümantasyon ve kritik risk odaklı KPI seti ile verimli uygulanır.
OHSAS 18001’den temel farklar nelerdir?
ISO 45001, HLS yapısı, liderlik ve çalışan katılımı, risk-fırsat yaklaşımı ve taşeron kontrolünde daha güçlüdür.
Belgenin geçerliliği ve gözetim
Belge tipik olarak 3 yıl geçerlidir; her yıl gözetim denetimi ve 3. yılda yeniden belgelendirme gerekir.
Neden ISO 45001?
- Proaktif risk yönetimi: Tehlikeleri kaynağında yok etmeye odaklanır (eliminasyon, ikame, mühendislik/idarî kontroller, KKD).
- Yasal uyumluluk: İSG mevzuatının sistemli takibini ve uygunluk değerlendirmelerini gerektirir.
- Süreklilik ve verimlilik: Kaza, duruş ve devamsızlık sürelerini azaltır; üretim/hizmet sürekliliğini güçlendirir.
- İtibar ve güven: Çalışanlar, müşteriler ve denetleyici kurumlar nezdinde güven verir; ihalelerde tercih edilirlik yaratır.
- Entegrasyon kolaylığı: ISO 9001 (Kalite) ve ISO 14001 (Çevre) ile aynı “Yüksek Düzey Yapı (HLS)” üzerinde çalışır.
ISO 45001’in Temel İlkeleri
PDCA döngüsü: Planla → Uygula → Kontrol Et → Önlem Al; ölçülebilir hedeflerle sürekli iyileştirme.
Liderlik ve taahhüt: Üst yönetim yalnızca kaynak sağlamaz; sahada liderlik eder, İSG kültürünü görünür kılar.
Çalışan katılımı: Risk analizi, prosedürlerin yazımı, ramak kala bildirimi ve acil durum ekiplerine aktif katılım esastır.
Risk ve fırsat yaklaşımı: Riskleri azaltırken fırsatları (daha güvenli teknoloji, ergonomi, otomasyon) da değerlendirir.
ISO Resmi Web Sitesi (Ana Sayfa)
ISO 45001’in Sağladığı Faydalar
- Çalışan sağlığı ve güvenliği: Kaza ve meslek hastalıklarında belirgin düşüş.
- Yasal uyumluluk ve ceza riskinin azalması: Mevzuat takibi, uygunluk değerlendirmeleri ve düzenli denetimlerle güvence.
- Maliyetlerin düşmesi: Tazminat, prim, üretim kaybı ve itibar maliyetlerinde azalma.
- Motivasyon ve bağlılık: Güvenli çalışma ortamı, devir oranlarını düşürür; yetenekleri şirkette tutar.
- Rekabet avantajı: Tedarik zincirleri ve ihalelerde “güvenli işletme” olarak ayrışma.
ISO 45001 İSG Yönetim Sistemi Kurulumu (Adım Adım)
1) Mevcut Durum Analizi
İşletmenin bugünkü İSG uygulamaları, kaza/ramak kala kayıtları, mevzuat uyumu ve saha pratikleri analiz edilir. Güçlü-zayıf yönler ve boşluk analizi (gap analysis) ile yol haritası oluşturulur.
2) Eğitim ve Farkındalık
Standart gereklilikleri, risk farkındalığı, ramak kala bildirimi, güvenli davranışlar ve acil durum konularında hedef kitleye özel eğitim planı yapılır. Taşeronlar/ziyaretçiler de kapsama alınır.
3) Risk Değerlendirmesi ve Dokümantasyon
- Tehlike tanımlama: Mekanik, elektrik, kimyasal, biyolojik, ergonomik, psikososyal riskler.
- Risk değerlendirme: Olasılık × şiddet, kabul edilebilirlik kriterleri.
- Kontrol hiyerarşisi: Eliminasyon → ikame → mühendislik → idarî → KKD.
- Dokümantasyon: Politika, prosedür/talimatlar, görev tanımları, acil durum planları, izinli çalışma formları, eğitim ve denetim kayıtları.
4) Uygulama ve Süreç Yönetimi
Saha önlemleri devreye alınır (makine koruyucuları, kilitleme-etiketleme, izinli çalışma, yüksekte çalışma prosedürleri, kimyasal etiketleme vb.). Değişiklik yönetimi ve taşeron kontrolü işletilir.
5) İç Denetim ve Yönetimin Gözden Geçirmesi
Sistemin etkinliği iç denetimlerle ölçülür; uygunsuzluklar için düzeltici/önleyici faaliyetler başlatılır. Üst yönetim; hedefler, kaynaklar, performans ve iyileştirme fırsatlarını gözden geçirir.
Performans Ölçümü: Önerilen KPI’lar
- LTIFR/TRIR: Kayıp günlü/Toplam kayıtlanabilir olay sıklık oranı.
- Kayıp günler ve devamsızlık: Olay başına kayıp gün, toplam kayıp gün.
- Ramak kala bildirimleri: Kişi başı/ay; raporlama kültürünü güçlendirir.
- Eğitim saatleri: Kişi başı yıllık İSG eğitimi.
- Acil durum tatbikatları: Frekans ve başarı oranı.
- Uygunsuzluk kapanma süresi: Kök neden analizi sonrası aksiyonların tamamlanma hızı.
Belgelendirme Başvuru Süreci
1) Belgelendirme Kuruluşu Seçimi
Akredite (örn. TÜRKAK/IAF tanınır) ve sektör deneyimi olan kuruluş tercih edilir. Çok lokasyonlu yapılarda denetim kapsamı netleştirilir.
2) Başvuru ve Planlama
Faaliyet alanı, çalışan sayısı, vardiyalar, iş ekipmanları, kimyasallar, alt yükleniciler ve mevcut İSG çalışmaları beyan edilir; Aşama 1–2 denetimleri planlanır.
3) Belgelendirme Denetimleri
- Aşama 1: Dokümantasyon, kapsam, mevzuat uygunluğu ve hazırbulunuşluk kontrolü.
- Aşama 2: Sahada uygulama, görüşmeler, kayıtların doğrulanması.
4) Uygunsuzlukların Giderilmesi
Tespitler için düzeltici faaliyetler uygulanır; kanıtlar belgelendirme kuruluşuna sunulur.
5) Belgenin Verilmesi ve Gözetim
Tüm gereklilikler sağlanınca belge verilir. Geçerlilik: 3 yıl; yılda en az 1 gözetim denetimi ve 3. yılda yeniden belgelendirme gerekir.
Risk Yönetiminde İyi Uygulamalar
- İzinli çalışma sistemleri: Elektrik işleri, kapalı alan, sıcak çalışma, yüksekte çalışma için yazılı izin/denetim.
- LOTO (Kilitle-Etiketle): Enerji kesme, kilitleme ve doğrulama prosedürleri.
- Ergonomi: Tekrarlı işlerde rotasyon, uygun yükseklik, kaldırma yardımcıları.
- Kimyasal güvenlik: SDS yönetimi, etiketleme, havalandırma, dökülme kitleri.
- Müteahhit/taşeron yönetimi: Sözleşme şartları, eğitim, sahaya giriş kontrolleri, performans izleme.
- Psikososyal riskler: Vardiya planlaması, mola ve iş yükü dengesi, şiddet ve taciz politikaları.
ISO 45001, ISO 9001 ve ISO 14001 ile Entegrasyon
Yüksek Düzey Yapı (HLS) sayesinde ISO 45001; ISO 9001 (kalite) ve ISO 1401 (çevre) ile kolayca entegre edilir:
- Ortak süreç ve terimler: Bağlam, liderlik, risk, dokümantasyon, iç denetim, yönetimin gözden geçirmesi.
- Tek denetim, tek dokümantasyon: Maliyet ve zaman avantajı.
- Bütünsel performans: Kalite-Çevre-İSG hedeflerinin uyumlu yönetimi.
Sık Sorulan Sorular
ISO 45001 zorunlu mu?
Genellikle gönüllüdür; ancak birçok ihalede ön koşul veya tedarikçi şartı olarak istenir. Yasal uyumu kolaylaştırır.
Belgelendirme ne kadar sürer?
Hazırlık seviyesine, lokasyon ve risk profiline bağlıdır. Çoğu işletmede 2–3 ay hazırlık + birkaç günlük denetim ile sonuçlanabilir.
KOBİ’lerde uygulanabilir mi?
Evet. Ölçeklenebilir yapı sayesinde sade dokümantasyon ve kritik risklere odaklı KPI’larla etkin biçimde kurulabilir.
OHSAS 18001’den farkı nedir?
ISO 45001, ISO’nun HLS yapısındadır; liderlik, çalışan katılımı, risk-fırsat yaklaşımı ve tedarikçi/taşeron kontrolü daha güçlüdür.
Sistem kurulduktan sonra ne gerekir?
Düzenli iç denetimler, uygunluk değerlendirmeleri, yönetimin gözden geçirmesi ve yıllık gözetim denetimleriyle sürekli iyileştirme.
Sonuç
ISO 45001, iş sağlığı ve güvenliğini “prosedür seti” olmaktan çıkarıp kurumsal bir yönetim sistemi olarak konumlandırır. Proaktif risk yönetimi, çalışan katılımı ve güçlü liderlikle; kazaları ve meslek hastalıklarını azaltır, yasal uyumu güçlendirir, maliyetleri düşürür ve kurumsal itibarı artırır. Entegre yönetim yaklaşımıyla (ISO 9001 & ISO 14001) birlikte uygulandığında, operasyonel mükemmellik ve sürdürülebilir performans için sağlam bir temel oluşturur.
İletişim – Yılmaz Danışmanlık ve Müşavirlik Hizmetleri
GSM: 0 530 114 84 23 • Tel: 0 212 812 68 16
ISO 45001 Kalite Yönetim Sistemi süreci hakkında daha fazla bilgi edinmek için ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ve Belgelendirme Süreci sayfamıza göz atabilirsiniz. Ayrıca, ISO 22301 İş Sürekliliği Yönetim Sistemi sayfası da iş sağlığı ve güvenliği süreçlerini tamamlayıcı niteliktedir.